“MAHÂRET GÜZELİ GÖREBİLMEKTİR
SEVMENİN SIRRINA EREBİLMEKTİR
CİHAN ÂLEM HERKES BİLSİN Kİ
EN BÜYÜK İBÂDET SEVEBİLMEKTİR”
(YUNUS EMRE)

Kış aylarında, güneş batıp da göğün nilgünü (laciverdi) oluşunca, gül cemâlinizi (yüzünüzü) doğu yönüne çevirin. Capella, Aldeberan, Rigel, Sirius, Procyon, Castor ve Pollux’un oluşturduğu ve aşağıda bâd-ı havâ (bedava) ilettiğimiz “KIŞ ALTIGENİNİ” görürsünüz ki muhabbetinizden gözleriniz yaşarır.

“EY SÖZLERİN ASLIN BİLEN SÖYLE BU SÖZ KİMDEN GELİR SÖZ ASLINI ANLAMAYAN SANIR BU SÖZ BENDEN GELİR”
(YUNUS EMRE)

                                                                                                                                                          Abu Ali al-Hasan bin al-Haytham, Hz. İsa’nın doğumundan 965 yıl kadar sonra, Basra’da doğmuştur. Arkadaş arasında İbn-i Heysem veya Alhazen, dediğimiz bu bilgin, 1000 yıllarında, yedi ciltlik “Book of optics” adlı eseri yazmıştır ki, optik biliminin bu en önemli ve eski tarihi eseri ona “optik ilminin babası” ünvanını vermiştir. (“Father of optics)

TIKLAYINIZ :  Alhazen: the Father of Optics and the First Scientist

“İLİM İLİM BİLMEKTİR
İLİM KENDİN BİLMEKTİR
SEN KENDİNİ BİLMEZSEN
BU NİCE OKUMAKTIR” (YUNUS EMRE)

Nusreddin hoca evinin damını aktarırken ayağı kayıp aşağıya düşmüş. “Oy başııım, oy bacağım, oy güzel kaşııım !!..” diye ahlayıp puflarken komşular hemen “yetişmiş.
“Amanın hemen bir Suriyeli doktor çağıralım !”, “Amanın hemen şehir hastanesine götürelim” “Amanın, af buyrun, ambulans çağıralım !!” diye her kafadan ses çıkarıp telaş yaparlarken hoca inlemiş; “Komşulaar..bırakın Suriyeli doktoru, hastaneyi, af buyrun ambulansı.. Once damdan düşen birini, sonra da yükseklere çıkıp da hiç düşmeyen o adamı getirin”

“AZ SÖZ ERİN YÜKÜDÜR
ÇOK SÖZ HAYVAN YÜKÜDÜR
BİLENE BU SÖZ YETER
SENDE GÜHER VAR İSE”
(YUNUS EMRE)
(“Güher” = 1. cevher, değerli taş 2. akıl ve edep)

Eski bir amatör astronom olduğumuzdan biliriz ki, Teleskopun en şefkat isteyen, pahalı ve değerli parçalarından biri göz merceğidir. Bu göz merceği , yediğimiz mercimeğin iki yanlı dışbükey şekline benzediğinden, Lâtince’de “mercimek” anlamına gelen “lens” sözcüğüyle adlandırılır. Türkçemiz’de de hâliyle, “mercek” deriz ki o da “mercimekle” güzel bir ses uyumu yapar.
Alhazen, MS 1021 yıllarında, merceğin ve havanın, ışığı bükme ve yansıtmasının (refraction) kurallarını matematiksel ve deneysel çalışmalarıyla ilk kez tanımlamıştır.

” DERDİ DÜNYA OLANIN
DÜNYA KADAR DERDİ VAR” (YUNUS EMRE)

Horozlar öttükten hemen sonra, sabah güneşi ufuk çizgisinden başını çıkarmaya başladığında güneşimizin hâlâ ufuk çizgisinden 18 derece aşağıda olduğunu biliyor muydunuz ? Alhazen bunu 19 derece olarak hesaplamışsa da horoz milletine asla inandıramamıştır.

“OLSUN BE..,YARADAN VARDIR
SANMA Kİ ZÂLİMİN ETTİĞİ KÂRDİR
MAZLUMUN ÂHI İNDİRİR ŞÂHI
HER ŞEYİN ELBET BİR VAKTİ VARDIR” (YUNUS EMRE)

Alhazen atmosferimizin yüksekliğini 52,000 passuum, (79 km)(1 passuum= 1,5 metre) olarak hesaplamıştır. Bu yükseklik şimdilerde 84 km. olarak ölçülmektedir.

“SÖZ OLA KESE SAVAŞI
SÖZ OLA BİTİRE BAŞI
SÖZ OLA AĞILI AŞI
BAL İLE YAĞ EDE BİR SÖZ” (YUNUS EMRE)

Alhazen, iğne deliği kamerasının da bulucusudur. İğne deliği kameranın prensibi: bir cisimden gelen işin demetinin küçük bir delikten geçerek ters çevrilmiş bir görüntü oluşturmasıdır.

Alhazen, ay ve güneş tutulmalarında uzman olmuş, tutulma sırasındaki optik oluşumları da matematiksel olarak tanımlamıştır.

“AŞKIM GÂLİP GELDİ YÜREĞİM HARLAR
ÂŞIK OLAN ÂRI NAMUSU NEYLER
BEHEY YUNUS SANA SÖYLEME DERLER
YA BEN ÖLEYİM Mİ SÖYLEMEYİNCE” (YUNUS EMRE)

Nil nehrinin her yıl sonbaharda taşarak etrafını sellere bulayıp rezillik çıkarmasını ve Mısır halkının bu duruma “İllallah” dediğini, hatta Firavun’un bu rezilliği önliyene “Dile benden ne dilersen” dediğini duyan Alhazen devesine atladığı gibi soluğu Kahire’de almış idi. Bir yığın kanal ve gölet hesaplamaların ardından Alhazenimiz bir de bakmış ki Nil nehri hep haklı çıkacak, yüzbinlerce yıldır âdet ettiği üzere ortalığı sellere bulamayı sürdürecektir. Kötü Firavun ise şiddet yapıp, “tiz kellesini getirin” demesiyle, Alhazen garibi kafasına bir huni geçirip işi deliliğe vurmuş, “Lay lay lom” yaparaktan , kapatıldığı hücrede tam on yıl mahpus olarak bilimsel çalışmalarını sürdürmüştür. Hz.Newton’un 700 yıl sonra yeniden tanımlayacağı optik biliminin kurallarını Alhazen 700 yıl öncesinden bir güzelce açıklamıştır ki, acep Hz. Newton’un hayır dualarını da almış mıdır bilinmez.

DERVİŞLİK DEDİKLERİ
HIRKA İLE TAÇ DEĞİL
GÖNLÜN DERVİŞ EYLEYEN
HIRKAYA MUHTAÇ DEĞİL (YUNUS EMRE)

Optik kitabının kapağı “BOOK OF OPTICS”

“KIRMA DOSTUN KALBİNİ
ONARACAK USTA YOK” (YUNUS EMRE)

Front page of the Latin Opticae Thesaurus, which included Alhazen’s Book of Optics, showing rainbows, the use of parabolic mirrors to set ships on fire, distorted images caused by refraction in water, and other optical effects.

“BENİ BENDE DEMEN BENDE DEĞİLEM
BİR BEN VARDIR BENDE BENDEN İÇERİ” (YUNUS EMRE)

“ETE KEMİĞE BÜRÜNDÜM
YUNUS DİYE GÖRÜNDÜM” (YUNUS EMRE)

Gözleriniz hep yükseklerde olsun. Antep fıstığı gibi sırıtaraktan

Dr. Timur Sümer

Kaftan sana çul pana
Çekinme açul pana
Vakit gece olunca
Pakacağuz Çulpan’a
(TS)

(Çulpan = Venüs, veya Zühre gezegeni)

Akşamın nilgünü (lâciverdi) göğümüzü karartırken, batı-güneybatı yönüne doğru ufka yakın gökyüzüne bakıverseniz , tek taş yüzük pırlantası gibi ışıldayan (“Magnitude”-4.55) Venüs’ü (Çulpan,Zühre) , yanıbaşındaki çok daha silik görünen Satürn’ü (Zuhâl) , onun da biraz üzerindeki Jüpiter’imizi , saat 18:00’den gün doğumuna kadar, bâd-i hevâ (bedava) izlerlersiniz ki, hayretinizden gözleriniz falcı taşı gibi açılır, ve de bakanlarda ısırılmadık parmak kalmaz.

Dünyamızın ekseni
Kız severim pek seni
Sarılmaya doyamam
Yaşım bulsa sekseni (TS)

Tarsus sancağında eyleştiğimiz çocukluk yıllarımızda, “Ah ulan bir buğday döven çıksa da ‘hık’ desek” diyerekten dönendiğimiz sıralar.. “topaç” nam oyuncağa tüm Tarsuslu’lar gibi
biz de “fırıldak” derdik. Cümle veled (erkek çocuk), fırıldağını
istediği boyda ve boyada, dülger çarşısında özel olarak çektirir* idi ki , zamanımızın evlâdı (veletleri)
bu zevki aslâ bilmezler.
Topacımız ‘hafif’ (!) olsun diyerekten çivi deliğine bir tutam PAMUK, ‘sinek gibi vızıldasın’ (!) diye bir adet KARA
SİNEK, ‘gelin gibi süzülsün’ (!) diye de bir parça GELİN TELİ tıkıştırır, marangoz abi ise sivriltilmiş nal mıhını bu malzemenin üzerine, zırppadak çakıverir idi.
Topaçtır, kaytandan boşaldıkta, vızıldıyaraktan bir dönerdi ki, topacı ister yerde bırakır, ister tabancamıza
(avucumuza) alır, gelin gibi süzülüp vızıldayışını sırıtaraktan izler idik. Fırıldak yavaşlarken önce hafif yalpalı döner, yavaşladıkça yalpa sıklığı ve devinmesi artar, az sonra da yere yıkılıp kendinden geçiverir idi.

Hz.İsa’nın doğumundan 1891 yıl sonra, Seth Carlo Chandler adlı Amerikalı iş adamı, astronom olmaya karar vermesiyle, bir de bakmış ki dünyamız kendi ekseninde dönerken sanki rakıyı fazla kaçırmış ayyaş misali hafiften yalpalamaktadır. Chandler, bu yalpalanmanın bir devinme süresini, 433 yıl olarak hesaplasa da, devinmenin yarı çapı kuzey kutbunda 6-8 metre, fakat bunun ekvatora yansımasını ise yüz metrenin üzerinde bulmuştur. Rahmetli hocamız Dr. Faruk Özer’i mezarında döndüren, lâkin halkımızın pek sevdiği bir ölçü birimine göre, ekvatorda bu yalpa “bir futbol sahası” uzunluğundadır.

Yeri gelmişken:
Nusreddin hocadır uykusunun derûnunda “KIVIIIR !.., KIVIIIR !..” diyerekten bağırıp yatağında tekmelenip dönenirken, karısıdır, “Aman Nusreddin’ciğim tez uyan, kötü rüyalar görmektesin” diyerekten hocayı dürtükleyince, hocadır, uyanıp yatağının ortasına oturmuş. “Hayırdır inşallah, çok kötü bir rüya gördüm karıcığım” diyerekten damağını baş parmağıyla kaldırmış ve rüyasını anlatmış : “Uzun boylu dünya lideriyim diyen bir adam bizi minarenin tepesine çıkarıp, parmağını, af buyur, kıçımıza sokmuş, şerefeden aşağı tepemiz üstü aşağıya sallandırmakta idi. Kıvrık parmağını bir düzletse kayıp aşağıya düşeceğimizden, korkudan uzun adama parmağını “KIVIIR !..KIVIIR !” diye bagırmakta idim” diyesi var.

UGANDA’DA EKVATOR ÇİZGİSİ VE TURİSTLER

Ekvatorumuza futbol sahası boyunda yansıyan Chandler yalpası , ekvator çizgisinin geçtiği ülkelerde, turistlere yutturulan, “aha şimdicik bir ayağın kuzey yarım kürede, ahacık şimdi öteki ayağın güney yarım kürede” diyerekten resim çeken Ekvator esnafının bu olaydan haberi bile yoktur.

Şimdi gelelim müjdeli haberimize : Her ne kadar Kıbrıs’ta konsolosluk sarayı yaptırmak kadar büyük bir müjde olmasa da, yine de sevindirici bir haber.

“Geophysical Research Letters” dergisinin 1 Ağustos, 2021 tarihli sayısında, Richard Gross adlı NASA geofizikçi âlim, Chandler yalpasının okyanus dibindeki basınç değişiklikleri yüzünden olduğunu, bu basınç değişikliklerinin ise ısı ve tuzluluk değişiminden ve rüzgarların okyanus akıntılarının yönünü etkilemesinden olduğunu matematiksel olarak göstermiş, ve bu fakir dahil, herkesi sevindirmistir. (TIKLAYINIZ ) https://www.jpl.nasa.gov/news/a-mystery-of-earths-wobble-solved-its-the-ocean

Komşuları Nusreddin hocanın kapısını çalıp çamaşır ipini ödünç vermesini rica etmişler. Hocadır, “kusura bakmayın komşular” demiş. “”Bizim hanım ipe un serdi” . “Aman hoca” demiş komşular, hiç ipe un serilir mi ?”
“İlahi komşular” demiş Hoca. “Uzun adam ‘ Faiz konusu ‘nas’dır’** deyince inanıyorsunuz da bu hocanın ipe un serdiğimize inanmıyorsunuz. Hayret bir şeysiniz billâ”

* “Topaç çektirmek”(Tarsus deyişi) = Marangoz abinin, ilkel tornasının ayak pedalını çevirerek uzun ekseninde döndürdüğü ağaç kütüğünü (gürgen veya dut) elindeki ucu kıvrık keskilerle bir heykeltraş ustalığıyla yontarak ağacı topaç şeklinde yontması , ve sonunda müşterinin seçtiği renklerde boyaması eylemi.
** Nas = Kuran ve Hadis’lerdeki açık hükümler.

BİZİM TELESKOPTAN AY DEDENİN GÜZEL BİR POZU

Gözleriniz hep yükseklerde olsun
FPT Dr. Timur Sümer

ŞEB-İ YELDA (UZUN GECE)

JÜPİTER(BERCİS)- SATÜRN (ZÜHAL) KAVUŞMASI (CONJUNCTION)

Sevgili yâran:

Yılımızın en uzun gecesi olan 21 Aralık’ta (Gündönümü, “Winter Solstice”) müthiş bir olay daha olacaktır ey yâran, sevabımıza şuracığa yazalım dedik.   “Conjuction” ya da “Konum kavuşması” denilen bu olay neredeyse her 20 yılda bir olur. Nitekim sonuncusu 2000 yılında olmuştu da, güneşe yakınlığı nedeniyle şöyle bir tadını çıkaramamıştık. Bu “kavuşma” olayında iki gezegenimiz, Jüpiter (Bercis) ve Satürn (Zühâl), yörüngelerinde kendi halinde dönerlerken, hop diye dünyamız ile hemen aynı hizaya gelecekler, dış yörüngedeki Zühâl gezegeni Bercis’in arkasına saklanacak, sevgili dünyamızın fânileri ise Bercis ile Zühâl’i sanki tek gezegenmiş gibi gözleyeceklerdir ki vay başımıza.  (Bak Şekil 1)

Şekil 1

Şekil 3 : 20 ARALIKTA BÖYLE OLACAKLAR

Ne yazık ki atalar, “Savuşma savuşmaya, kavuşma kavuşmaya benzemez” diye  bir vecize buyurmamışlar. Keşke buyursalardı.  Jüpiter ve Satürn gezegenlerimiz, kısmet olursa, 21 Aralık’ta (En uzun gecede) 1623 yılından bu yana oluşmuş en görkemli kavuşmayı (“Conjuction”) gerçekleştirecektir. Lâkin hatırlayacaksınız, 1623 yılının kavuşmasını da güneşe yakınlığı yüzünden hiçbirimiz iyi görememiştik. Yine hatırlarsanız, en güzel ve de en yakın kavuşmayı Osmanlı imparatorluğunun kurulmasına 75 yıl kala 1226 tarihinde birlikte görmüştük.  Bu yılın kavuşması daha da bir görkemli olacak ve yeryüzümüzde hayretten ısırılmadık parmak kalmıyacaktır. GÜNEŞ BATTIKTAN SONRA BATI-GÜNEYBATI YÖNÜNE BAKMANIZ YETERLİDİR. Bu kavuşmada Jüpiter ve Satürn birbirine 0.1 derece yaklaşacaktır. Beş kuruşluk parayı baş ve işaret parmağınızda tutup kolunuzu uzatırsanız, paranın eni 0.1 derece kadardır. Ya da kolunuz uzandığında küçük parmağın tırnağının eni 1 dereceye yakındır. (Bunlar astronom akıllarıdır ki sevabıma öğretiyorum.) İnanmayan Şekil 5’e baksın.                  

Bence kavuşma sırasında af buyurun, üst üste binen Jüpiter-Satürn çiftini iyi bir dürbün ile hafifçe birbirlerinden ayrık olarak görebilirsiniz ki tadına doyum olmaz. Bu videoyu bir zahmet izleyin. https://vimeo.com/487864777

Bu kavuşmayı hele bir kaçırın… artık ne diyim size bilmem ki , bundan sonraki kavuşma 15 Mart 2080’de olacaktır ki, bence o kadar beklemeye de pek değmez. Çünkü o zamanki kavuşma (“conjunction”) şimdiki gibi 21 Aralık gündönümüne  (“Winter Solstice”) falan denk gelmiyeceğinden, bence o gol hiç sayılmaz.

“ŞEB-İ YELDA (EN UZUN GECE)” başlıklı yazımızi okumak için bir zahmet bağlantıyı tıklayın ki anlayana ne hikmetler vardır. ŞEB-İ YELDÂ (UZUN GECE)

Şeb-i yeldayı müneccimle muvakkit ne bilir Mübtelâ-yı gâma sor kim geceler kaç saat (Sabit) (Açıklaması : En uzun geceyi gökyüzüyle, yıldızlarla uğraşan ve saatleri ayarlayanlar ne bilsin. Sen gecelerin kaç saat olduğunu dertli aşığa sor.)
Gözleriniz hep yükseklerde olsun. Dr. Timur Sumer

Charting the Milky Way from the inside out

This artist’s concept depicts the most up-to-date information about the shape of our own Milky Way Galaxy. We live around a star, our Sun, located about two-thirds of the way out from the center.

NASA/JPL-Caltech/R. Hurt (SSC/Caltech)

Imagine trying to create a map of your house while confined to only the living room. You might peek through the doors into other rooms or look for light spilling in through the windows. But, in the end, the walls and lack of visibility would largely prevent you from seeing the big picture.

The job of mapping our Milky Way Galaxy from planet Earth, situated about two-thirds of the way out from the galaxy’s center, is similarly difficult. Clouds of dust permeate the Milky Way, blocking our view of the galaxy’s stars. Today, researchers have a suitable map of our galaxy’s spiral structure, but, like early explorers charting new territory, they continue to patiently and meticulously fill in the blanks.

Recently, researchers have turned to a new mapping method that takes advantage of data from NASA’s Wide-field Infrared Survey Explorer (WISE). Using WISE, the research team has discovered more than 400 dust-shrouded nurseries of stars, which trace the shape of our galaxy’s spiral arms. Seven of these “embedded star clusters” are described in a new study.

“The Sun’s location within the dust-obscured galactic disk is a complicating factor to observe the galactic structure,” said Denilso Camargo from the Federal University of Rio Grande do Sul in Brazil.

The results support the four-arm model of our galaxy’s spiral structure. For the last few years, various methods of charting the Milky Way have largely led to a picture of four spiral arms. The arms are where most stars in the galaxy are born. They are stuffed with gas and dust, the ingredients of stars. Two of the arms, called Perseus and Scutum-Centaurus, seem to be more prominent and jam-packed with stars, while the Sagittarius and Outer arms have as much gas as the other two arms but not as many stars.

Astronomers using data from NASA’s Wide-field Infrared Survey Explorer (WISE) are helping to trace the shape of our Milky Way Galaxy’s spiral arms. This illustration shows where WISE data revealed clusters of young stars shrouded in dust, called embedded clusters, which are known to reside in spiral arms.

The new WISE study finds embedded star clusters in the Perseus, Sagittarius, and Outer arms. Data from the Two Micron All Sky Survey (2MASS), a ground-based predecessor of WISE from NASA, the National Science Foundation, and the University of Massachusetts, Amherst, helped narrow down the distances to the clusters and pinpoint their location.

Embedded star clusters are a powerful tool for visualizing the whereabouts of spiral arms because the clusters are young and their stars haven’t yet drifted away and out of the arms. Stars begin their lives in the dense gas-rich neighborhoods of spiral arms, but they migrate away over time. These embedded star clusters complement other techniques for mapping our galaxy, such as those used by radio telescopes, which detect the dense gas clouds in spiral arms.

“Spiral arms are like traffic jams in that the gas and stars crowd together and move more slowly in the arms. As material passes through the dense spiral arms, it is compressed and this triggers more star formation,” said Camargo.

WISE is ideal for finding the embedded star clusters because its infrared vision can cut through the dust that fills the galaxy and shrouds the clusters. What’s more, WISE scanned the whole sky, so it was able to perform a thorough survey of the shape of our Milky Way. NASA’s Spitzer Space Telescope also uses infrared images to map the Milky Way’s territory. Spitzer looks along specific lines of sight and counts stars. The spiral arms will have the densest star populations.